22 lipca 1944 roku, na falach Radia Moskwa, ogłoszono powstanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) oraz jego manifest, który stał się symbolem podporządkowania Polski ZSRR i komunistom. Dzisiaj, 22 lipca 2024 roku, obchodzimy 80. rocznicę tego wydarzenia, które zaważyło na losach naszego kraju przez dziesięciolecia. Dziś mija 80. rocznica ogłoszenia Manifestu PKWN: był początkiem komunistycznej transformacji Polski.
Dziś mija 80. rocznica ogłoszenia Manifestu PKWN: był początkiem komunistycznej transformacji Polski
Powstanie PKWN, politycznego organu utworzonego pod patronatem Stalina, miało miejsce 21 lipca 1944 roku w Moskwie. Jego powstanie opierało się na fikcyjnej ustawie Krajowej Rady Narodowej (KRN), stworzonej w celu nadania mu podstaw prawnych. Na czele Komitetu stanął Edward Osóbka-Morawski, związany z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów (RPPS). Wiceprzewodniczącymi zostali Andrzej Witos oraz Wanda Wasilewska, a kluczowe resorty objęli m.in. gen. Michał Rola-Żymierski (obrona narodowa), Stanisław Radkiewicz (bezpieczeństwo publiczne) i Wincenty Rzymowski (kultura i sztuka).
Nowa Polska według komunistów
Geneza nowej Polski sięga stycznia 1943 roku, gdy Stalin, podczas rozmowy z Wandą Wasilewską, wyraził swoją opinię na temat nieuchronnego konfliktu między rządem emigracyjnym a ZSRR. Już w marcu 1943 roku utworzono Związek Patriotów Polskich (ZPP), formalnie niekomunistyczny, mający stanowić reprezentację Polaków w ZSRR. To ZPP wnioskował o utworzenie nowej armii polskiej, co zaowocowało powstaniem 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki oraz 1 Armii Polskiej w ZSRR.
Równolegle, na terenie okupowanej Polski, komuniści przygotowywali się do przejęcia władzy. W deklaracji ideowej Polskiej Partii Robotniczej z listopada 1943 roku stwierdzono, że rząd emigracyjny nie jest zdolny do realizowania ustroju demokratycznego w odrodzonej Polsce, co miało być zadaniem „Rządu Tymczasowego”, powstałego w kraju na płaszczyźnie antyfaszystowskich sił społecznych.
Stalinowska koncepcja władzy
Stalinowska koncepcja władzy w przyszłej Polsce zakładała monopolistyczną pozycję partii komunistycznej, przy zachowaniu pozorów koalicji. Komuniści mieli skupić w swych rękach wszystkie kluczowe decyzje, podczas gdy niezależne siły polityczne miały zostać rozbite. Na zewnątrz system miał pozostać wielopartyjny, przynajmniej do pewnego momentu.
W czerwcu 1944 roku, premier Stanisław Mikołajczyk odrzucił ultimatum Stalina dotyczące reorganizacji władz polskich w Londynie, co jednak nie miało już większego znaczenia, ponieważ klucz do rozwiązania polskiej sprawy znajdował się w Moskwie.
Powstanie PKWN i pierwsze posiedzenia
18 lipca 1944 roku, na spotkaniu przedstawicieli ZPP i KRN w Moskwie, zapadła decyzja o utworzeniu Delegatury KRN dla Terenów Wyzwolonych. Trzy dni później przekształcono ją w Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. 22 lipca 1944 roku radio moskiewskie ogłosiło powstanie PKWN i jego manifest. Wzywał Polaków do współpracy z Armią Czerwoną w walce o wolność Polski i jej granice na Odrze i Nysie Łużyckiej.
Pierwsze trzy posiedzenia PKWN odbyły się w Moskwie, a już 27 lipca 1944 roku podpisano tam porozumienie o stosunkach między dowództwem radzieckim a polską administracją na wyzwolonych terenach. Porozumienie to poddawało jurysdykcji Stalina przestępstwa popełniane przez ludność cywilną przeciwko siłom zbrojnym ZSRR. Ponadto to stało się podstawą masowych represji NKWD wobec przedstawicieli Polskiego Państwa Podziemnego i ludności cywilnej.
Program dla Polaków
Manifest PKWN określał podstawy nowej Polski Ludowej. PKWN, jako tymczasowy parlament narodu polskiego, miał kierować walką wyzwoleńczą i odbudową państwowości polskiej. Manifest wzywał do walki z Niemcami i współpracy z Armią Czerwoną, obiecywał przeprowadzenie reformy rolnej, odbudowę szkolnictwa i bezpłatne nauczanie. Mimo tych obietnic, rzeczywistość okazała się brutalna, a nowa władza szybko skupiła w swoich rękach pełnię władzy. Eliminując tym samym opozycję i wprowadzając reżim komunistyczny.
Dzisiaj, 80 lat później, wspominamy te wydarzenia z perspektywy czasu, zadając sobie pytania o ich znaczenie i konsekwencje dla Polski. Pomimo prób narzucenia nowego porządku przez siły zewnętrzne, historia Polski to także historia oporu i walki o prawdziwą niepodległość.
———————-
Dziękujemy że przeczytałeś ten artykuł, przygotowany przez naszą redakcję składającą się z osób z niepełnosprawnościami.
Pierwsza w UE radiowa i portalowa redakcja z niepełnosprawnościami
Prowadzimy restaurację ZDRÓWKO którą wspiera Jarosław Uściński
