W Poznaniu zakończyło się trzecie Forum Dostępności – wydarzenie, które z roku na rok coraz wyraźniej udowadnia, że dostępność nie jest już pobocznym tematem dla garstki entuzjastów. Staje się strategicznym obszarem rozwoju państwa, przestrzenią innowacji oraz ogromną szansą dla biznesu, który widzi potencjał w starzejących się społeczeństwach i różnorodnych potrzebach użytkowników.
Uczestnicy tegorocznego Forum zgodnie podkreślali, że dostępność nie ogranicza się do wind, podjazdów czy oznaczeń alfabetem Braille’a. Zaczyna się w miejscach najbardziej codziennych i najbardziej ludzkich, ale jej prawdziwy wymiar obejmuje znacznie więcej. Mowa tu o projektowaniu przyszłych produktów, tworzeniu usług społecznych oraz kształtowaniu nowego modelu podejścia do neuroróżnorodności i starości.
Dostępność jako przestrzeń innowacji
Tegoroczne Forum obfitowało w premiery i prezentacje rozwiązań, które jeszcze kilka lat temu brzmiały jak opowieść science-fiction. Jednym z nich było kanadyjskie Sit&Shower, urządzenie pozwalające osobom starszym i z niepełnosprawnościami samodzielnie dbać o higienę. Historia jego powstania zaczęła się w jednym domu i jednej rodzinie, ale szybko przerodziła się w projekt, który już działa w Polsce, m.in. w Domu Seniora Pogodna Jesień w Opolu. Urządzenie oszczędza czas, energię, wodę, ale przede wszystkim zachowuje godność i samodzielność użytkowników. Jego konstrukcja została opracowana we współpracy z opiekunami, którzy najlepiej wiedzą, co stanowi realną barierę w codzienności.
Dyrektorka opolskiego domu seniora Agata Mrózek podkreślała, że jej myślenie o dostępności przeszło prawdziwą ewolucję. Początkowo wiązała je z liczbą wind i szerokością korytarzy, ale dopiero praktyka pokazała jej, że dostępność zaczyna się w miejscach najbardziej intymnych, w których utrzymuje się niezależność i poczucie kontroli nad własnym życiem. To tam rozgrywa się prawdziwa batalia o jakość starości.
Zmiana myślenia ważniejsza niż najlepszy projekt
Coraz mocniej wybrzmiewał również wątek neuroróżnorodności. Dr Joanna Ławicka, badaczka i psychoterapeutka, przypomniała, że nawet najlepiej zaprojektowana przestrzeń nie będzie przyjazna osobom neuroróżnorodnym, jeśli ich współpracownicy czy przełożeni nie będą przygotowani mentalnie do akceptowania różnorodnych sposobów funkcjonowania.
Wskazała, że w wielu firmach powstają „strefy ciszy” czy specjalne stanowiska pracy, lecz rzeczywista dostępność upada w chwili, w której osoba w spektrum autyzmu czuje, że jej obecność powoduje napięcie, wykluczenie czy niechęć. To właśnie dlatego, jak zauważyła, dostępność jest przede wszystkim procesem społecznym, a dopiero później architektonicznym.
Jej obserwacje znalazły odbicie w dyskusji o tzw. neurościemach – popularnych na rynku marketingowych produktach z dopiskiem „neuro”, które nie rozwiązują żadnego realnego problemu, ale korzystają z mody na neuroróżnorodność. Eksperci podkreślali, że kluczowe jest zrozumienie potrzeb użytkowników. Bezcelowe jest tworzenie gadżetów, które wyglądają efektownie, ale nie zmieniają niczego w praktyce.
Polska w centrum uwagi świata
Jednym z najbardziej zaskakujących momentów Forum była relacja Małgorzaty Grobelnej z Zero Project. Ujawniła ona, że polskie rozwiązania dostępnościowe budzą podziw na arenie międzynarodowej. Kanadyjczycy — realizujący właśnie swoją ustawę Accessible Canada Act — przyglądają się polskim regulacjom z uznaniem. Mowa tu zwłaszcza o Programie Dostępność Plus oraz Ustawie o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.
Polska, choć niepozorna w światowych rankingach gospodarczych, tworzy dziś jedne z najbardziej innowacyjnych i kompleksowych standardów dostępności. W Wiedniu, podczas spotkania w ONZ, przedstawiciele Kanady chwalili nasze podejście, które łączy rozwiązania architektoniczne, cyfrowe, edukacyjne i infrastrukturalne. To rzadka okazja, by kraj z Europy Środkowo-Wschodniej był pokazywany jako przykład do naśladowania.
Nagrody Switch. Przyszłość projektowana na nowo
Forum to okazja do wręczenia nagród w konkursie „Switch into universal design” wyróżniający produkty i usługi projektowane w duchu uniwersalnym. Jury doceniło m.in. edukacyjny zestaw EROEDU, kolekcję sanitarną Barbie x Hewi czy usługę „Kino bez barier” realizowaną przez Centrum Kultury Zamek w Poznaniu. Ponadto darmowy polski font brajlowski Kropka Braille oraz usługę Poznań mobil-N, zapewniającą mieszkańcom z niepełnosprawnością bezpłatne wsparcie w domu.
Największe uznanie zdobył jednak pociąg PESA ELF 3.0, który łączy potrzeby osób o różnych możliwościach ze świetnym designem. To dowód, że prawdziwie uniwersalne projektowanie nie pogarsza jakości wizualnej — przeciwnie, wprowadza nowy standard piękna i funkcjonalności.
Dostępność jako nowy filar jakości życia
Podczas licznych paneli rozmawiano o prostym języku, technicznych warunkach budynków, dostępności w bankowości i e-commerce oraz zmianach wynikających z Europejskiego Aktu o Dostępności. Wspólnym mianownikiem była refleksja, że dostępność przestaje być niszowym dodatkiem, a staje się koniecznym elementem projektowania współczesnego świata.
Starzenie się społeczeństwa, rosnąca liczba osób z niepełnosprawnościami, coraz większa świadomość neuroróżnorodności — to wszystko sprawia, że dostępność staje się nowym wyznacznikiem jakości życia. Coraz wyraźniej widać, że każdy z nas w pewnym momencie będzie jej potrzebował. A świat zaprojektowany z myślą o różnorodności jest światem wygodniejszym dla wszystkich.
- Forum Dostępności pokazało, że przyszłość tworzą dziś ci, którzy potrafią patrzeć szerzej — nie tylko na budynki i ich wyposażenie, ale na ludzi i ich realne potrzeby. I właśnie dlatego dostępność staje się jednym z najważniejszych kierunków rozwoju społecznego i technologicznego na najbliższe lata.
