Zakończenie Drugiej Wojny Światowej, gdzie nie spojrzeć zgliszcza. Wyludnione miasta i morze ruin. Z racji na to, że Ziemie Zachodnie i Północne zamieszkiwała ludność niemiecka, armia wyzwoleńcza z jeszcze większą zaciekłością niszczyła wszystko co stało jej na drodze, a były to również zabudowania cywilne, urzędy, zabytki, kościoły, elektrownie, wodociągi i inne. Gdy na tych ziemiach, zaczęła się osiedlać ludność polska, zaistniała konieczność scalenia ich społecznie, kulturowo, gospodarczo z resztą Polski.
Aby osiągnąć te cele, potrzebni byli ludzie wykształceni: ekonomiści, inżynierowie, urbaniści. Jedną z osób, która wzięła udział w odbudowie Szczecina i nie tylko, była Helena Kurcyusz. Wystawa prezentowana w Muzeum Narodowym w Szczecinie – Muzeum Historii Szczecina, którą można oglądać do 28 maja 2023 roku, poświęcona jest życiu i działalności tej wspaniałej postaci. Wymyślając miasta na nowo Helena Kurcyusz – architektka i urbanistka
Wymyślając miasta na nowo – wybuch wojny
Helena Kurcyusz (1914÷1999) urodziła się w Sandomierzu, jej ojcem był Zygmunt Joachim Słomiński (prezydent Warszawy 1927÷1934). Bohaterka wystawy swe dzieciństwo spędziła w Sandomierzu i Radomiu, gdy jej ojciec objął w 1927 roku urząd prezydenta Warszawy, nastoletnia Helena wraz z rodzicami przeniosła się do stolicy. Po ukończeniu Liceum Cecylii Plater-Zyberkówny, podjęła studia na Politechnice Warszawskiej gdzie w 1939 roku ukończyła Wydział Architektury stając się dyplomowanym architektem.
Gdy wybuchła II Wojna Światowa, Helena Kurcyusz wzięła udział w tworzeniu Obrony Cywilnej, bombardowanej Warszawy. Gdy Warszawa padła w mieszkaniu Heleny zorganizowano skrzynkę kontaktową, tam też miały miejsce egzaminy dla słuchaczy tajnej podchorążówki. Ona sama pod pseudonimem „Teresa” współpracowała z konspiracyjną organizacją wojskową, Związkiem Walki Zbrojnej raz Armią Krajową.
Obozowe losy Heleny Kurcyusz
Nadszedł feralny dzień 9 października 1942 roku. Helena Kurcyusz została aresztowana i uwięziona na Pawiaku, skąd przewieziono ją do obozu dla jeńców wojennych Kriegsgefangenenlager der Waffen SS Lublin, bardziej znanym jako obóz koncentracyjny Majdanek. W obozie Opatrzność czuwała na Heleną, która najpierw wykonywała prace porządkowe lecz wkrótce przeniesiono ją do uprawy warzyw i owoców na potrzeby obozu. Kiedy do władz obozu dotarła wiadomość o wykształceniu Heleny, natychmiast zmieniono jej przydział. Jako Lagerarchitekt zajmowała się utrzymaniem porządku w pasie ogrodzenia pomiędzy drutami, wyznaczaniem i wykonaniem dróg oraz ścieżek w obrębie pól więźniarskich oraz kopaniem rowów kanalizacyjnych.
Będąc Lagerarchitektem zorganizowała w obozie grupę roboczą składającą się z białoruskich dzieci, wykonujących proste prace na miarę swych sił, w ten sposób Helena Kurcyusz opiekowała się nimi, zwiększając ich szanse na przeżycie. Po blisko dwóch latach spędzonych w Majdanku, Helena trafiła w 1944 roku do Ravensbrück, a stąd do Neubrandenburga. Tam doczekała wyzwolenia.
Wymyślając miasta na nowo – Szczecin
W życiu wielu osób to los zdecydował o ich życiu. Podobnie było w przypadku Heleny Kurcyusz, podczas podróży z obozu do ukochanej Warszawy, okazało się że jej dwie towarzyszki obozowej niedoli zachorowały na tyfus plamisty. Aby nie pozostawiać ich bez opieki, wysiadła z nimi w Szczecinie. W trakcie zdobywania chleba i mleka dla chorych koleżanek, poznała inżyniera Piotra Zarembę będącego ówczesnym prezydentem miasta, który poznawszy wykształcenie Heleny baz namysłu zaproponował jej posadę architekta. Podjęcie decyzji o pozostaniu w Szczecinie, nie było łatwe przecież ukochana Warszawa czekała. W lipcu 1945 roku Helena Kurcyusz rozpoczęła pracę w Wydziale Technicznym Zarządu Miasta Szczecin, dzięki jej działaniom w Komisji Przemianowywania Nazw Ulic, dzisiaj możemy cieszyć się ulicami Wiatru od Morza czy Ku Słońcu.
Gdy w 1946 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki, poleciło Helenie Kurcyusz przeprowadzenie inwentaryzacji i wykonanie zabezpieczenia zabytków w mieście, rozpoczęła swe działania od Zamku Książąt Pomorskich. Tam w krypcie, położonej pod posadzką kaplicy zamkowej, odkryła sarkofagi książęce. W tym samy roku, już jako kierownik Wydziału Urbanistyki w Regionalnej Dyrekcji Planowania Przestrzennego nadzorowała ochronę historycznych układów urbanistycznych, oraz zachowanie zabytkowych zespołów zabudowy. Gdy w 1955 roku podjęła pracę jako starszy projektant w Wojewódzkiej Pracowni Urbanistycznej, tworzyła plany miejscowe dla innych miast regionu: Trzebieży, Międzyzdrojów, Nowego Warpna, Drawska Pomorskiego, Pełczyc, Trzebiatowa, wykonywała również projekty indywidualnych budynków. Chociaż Helena Kurcyusz w 1974 roku przeszła na emeryturę, nadal brała aktywny udział we wszelkich projektach na rzecz Szczecina oraz regionu.
Wymyślając miasta na nowo – nie tylko praca
Helena Kurcyusz znajdowała w swoim życiu czas na wiele innych działań poza zawodowych. Będąc współzałożycielką szczecińskiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich aktywnie w nim działała. Współtworzyła Towarzystwo Urbanistów Polskich. To między innymi jej Szczecin zawdzięcza powstanie oraz nazwę Klub „13 Muz”, który stowarzyszał literatów, plastyków, aktorów, architektów, dziennikarzy oraz muzyków. Dom Heleny Kurcyusz przez lata był ostoją, gdzie spotykali się między innymi działacze antykomunistyczni, w nim młodzież poznawała prawdziwą historię Polski, a spotykający się goście mogli wymieniać się poglądami.
Bohaterka wystawy dała się poznać jako utalentowana autorka akwarel prezentujących pejzaże, architekturę, portrety i miniatury.
Ciekawy materiał wideo: STETTIN – SZCZECIN
Może cię zainteresować: Sztuka Fantastyczna w Warszawie II edycja
