60 lat Jeziora Zegrzyńskiego

W piątek 22 lipca 2023 minie 60 lat od powstania Jeziora Zegrzyńskiego nazywanego również przez dużą część mieszkańców Warszawy i okolic Zalewem Zegrzyńskim. Z tej okazji Urząd Gminy Nieporęt planuje zorganizować specjalną wystawę.

W czasach realnego socjalizmu powstało, a w tym roku będziemy obchodzić 60 lat Jeziora Zegrzyńskiego. Pomysł powstania Jeziora Zegrzyńskiego jest związany z planami utworzenia drogi wodnej która miała łączyć Dniepr z Wisłą. W 1910 r. w rosyjskim Ministerstwie Komunikacji planowano oprócz użeglownienia Bugu, skrócenie drogi do Warszawy za pomocą sztucznego kanału. Jego przebieg miał zasadniczo pokrywać się z dzisiejszym Kanałem Żerańskim.

Po odzyskaniu niepodległości, w okresie międzywojennym orędownikiem budowy drogi wodnej łączącej Warszawę z Polesiem był inż. Tadeusz Tillinger. Niestety planów nie udało się zrealizować. Po drugiej wojnie światowej komuniści w ramach planu 6-letniego pojawili sobie ambitny program rozwoju żeglugi śródlądowej. Jednym z jego elementów miało być uruchomienie żeglugi na Bugu przez skanalizowanie rzeki.

• 

• 

Początki Jeziora Zegrzyńskiego sięgają lat 50.

Wybudowanie stopnia wodnego w miejscowości Dębe umożliwiło Powstanie Jeziora Zegrzyńskiego. Przybliżoną lokalizację zbiornika i pomysł na jego realizację powstał w 1951 roku. Już siedem lat później tereny te odwiedził ówczesny premier Józef Cyrankiewicz. Wtedy to mogło dojść do podjęcia ostatecznej decyzji o budowie, której głównym zadaniem miało być zapobieganie powodziom w dorzeczu dolnej Narwi. Budowa zbiornika retencyjnego na rzece Narew rozpoczęła się w 1958 roku, prace trwały przez kilka lat. Prace przerywały dwie powodzie, w związku z czym dopiero na 3 miesiące przed planowanym otwarciem napełniono zbiornik wodą do pełna. 22 lipca 1963 roku, w dzień Narodowego Święta Odrodzenia Polski nastąpiło uroczyste otwarcie Jeziora Zegrzyńskiego, którego nazwa pochodzi od miejscowości Zegrze.

Przed zalaniem w miejscu obecnie znajdującego się jeziora, mieszkali ludzie, były pola i łąki, pasły się krowy.

Ze wspomnień J. Trojanowskiego dotyczących budowy – „Charakterystyczny był wygląd obszaru przeznaczonego do zalania. W otoczonej uzbrojonymi betonem wałami niecce znajdowały się trzy ogromne obozy ogrodzone drutem kolczastym i kozłami hiszpańskimi, gdzie w namiotach mieszkali więźniowie krótkoterminowi zatrudniani przy oczyszczaniu dna przyszłego zalewu. Wokół tych obozów kłębił się tłum kobiet z paczkami dla więźniów próbujących jednocześnie nawiązać z nimi kontakt przez druty. Jaka była jakość ich pracy przy oczyszczaniu dna, okazało się później.” Jak wielu ich było i za jakie przewinienia zostali umieszczeni w komunistycznych obozach pracy tego nie udało mi się dowiedzieć.

Bunt mieszkańców nadbrzeżnych wsi

Kolejny ciekawy cytat który umieściłem w całości brzmi – „Plany te snuto jednak bez szerszego udziału mieszkańców terenów zalewowych. Na nich wieść o konieczności przeprowadzki i pozostawienia gospodarstw spadła jak grom z jasnego nieba. – Nakaz przyszedł w czasie sianokosów – robota w polu a tu woda bije. Po tygodniu naszła. Przyjechali urzędnicy. Chłopi ich chwycili i chcieli potopić. Dali po 25 groszy za metr – na sznurek, żeby się powiesić. Mieszkańców z zalanych terenów przenieśli pod „dachówkę”, „MDM” mówimy na to.” (..) Wybudowali w Dębem korak czyli tamę, usypali wały i napuścili wody. Jak to w PRL-u, śpieszyli się terminem. Pod wodą zostały resztki domów, płoty, kikuty drzew, a przede wszystkim wierzchnia warstwa gleby. Po prostu zalali łąki, ledwo co krowy z nich spędzono.

Ludzie pomstowali, odwoływali się, ale prawo własności miano za nic. Mikołaj Kos położył się pod spychacz, na kilka dni zabrała go milicja – tak relacjonował to mieszkaniec.
Działano w pośpiechu, bo chciano zdążyć na 22 lipca 1963 roku, na Narodowe Święto Odrodzenia Polski.

Choć prace rozpoczęto w 1957 roku, przerywały je dwie powodzie. W związku z tym dopiero na 3 miesiące przed planowanym otwarciem napełniono do pełna zbiornik wodą. Zabrakło czasu na wykarczowanie drzew, rozebranie domów. Wszystko to zostało zalane. Cel jednak osiągnięto, 22 lipca 1963 roku otwarto Jezioro Zegrzyńskie”. https://gazetapowiatowa.pl/

• 

• 

Historia Jeziora Zegrzyńskiego – zapora Dębe

Zbiornik ma powierzchnię 30,3 km², objętość ponad 90 mln m³ wody i średnią głębokość 2,86 m. Podczas budowy utworzono ok. 60 km wałów ochronnych. Zwierciadło wody znajduje się 79 m n.p.m., długość 41 km (na Narwi) a szerokość dochodzi do 3,5 km. Zegrze jest źródłem wody dla Warszawy, tu bowiem znajduje się ujęcie Wodociągu Północnego. Na stopniu wodnym piętrzącym wodę w jeziorze powstała Elektrownia Wodna Dębe. Inwestycja budowy zapory została realizowana w dwóch etapach. Pierwszy z nich obejmował wybudowanie jazu i przepławki dla ryb oraz wszystkich budynków które mieściły się poza korytem rzeki, na jej lewym brzegu. Drugi etap, polegał na wykonaniu zapory, wymagał przegrodzenia Narwi i skierowania wód na jaz. Poza zaporą główną powstały również zapory boczne, jedenaście przepompowni do odwadniania terenów oraz wały ziemne na lewym brzegu rzeki.

Wszystko to czyli, stopień wodny oraz Jezioro Zegrzyńskie wykorzystywane są do produkcji energii elektrycznej, poboru wody przez Wodociąg Północny, rekreacji i sportów wodnych oraz żeglugi (droga wodna II klasy). Stopień Wodny Dębe wraz z Kanałem Żerańskim i śluzą Żerań tworzą tzw. warszawski węzeł wodny.

• 

• 

Granice Jeziora Zegrzyńskiego

Poza nazwą urzędową czyli Jezioro Zegrzyńskie, wprowadzoną w roku powstania zbiornika, często stosowane są zamiennie nazwy Zalew Zegrzyński lub Zbiornik Dębe. Geograficzne i administracyjne granica Jeziora Zegrzyńskiego sięga na Narwi do Pułtuska, jednakże za Jezioro Zegrzyńskie uważa się odcinek do mostu w Wierzbicy wraz z ujściowymi odcinkami rzek Rządza i Bug. Rozlewisko pomiędzy Nieporętem, Zegrzem a Rynią żeglarze nazywają Patelnią, natomiast odcinek pomiędzy Rynią a ujściem Bugu – Bugo-Narwią. Kolejny fragment Jeziora Zegrzyńskiego powyżej Wierzbicy, do Pułtuska nazywany jest Cofką lub po prostu uznawany jest za rzekę Narew. Jezioro Zegrzyńskie zamyka Zbiornik Dębe czyli akwen pomiędzy mostem w Zegrzu Południowym a zaporą który jest najgłębszą częścią Jeziora.

Amatorzy żeglarstwa nazywają ten akwen Małym Zalewem lub Za Mostem. Od południa Jezioro Zegrzyńskie łączy z Wisłą poprzez Kanał Żerański.

Historia Kanału Żerańskiego, dawniej nazywanego Kanałem Królewskim sięgają XVII wieku. W miejscu północnego odcinka dzisiejszego Kanału Żerańskiego, powstał Kanał Królewski na polecenie króla Zygmunta III Wazy. Zadaniem jakie miał pełnić kanał polegało na uregulowaniu rzeki Długiej na odcinku od Kobiałki do Narwi, zagrażającej wylewami dworowi myśliwskiemu Wazów w Nieporęcie. Kanał Królewski, na odcinku od Aleksandrowa do Nieporętu, został wykorzystany później przy budowie Kanału Żerańskiego. Obecnie tylko pierwsza nazwa jest oficjalna i urzędowa, ale nad brzegami można spotkać oficjalne i urzędowe tabliczki z drugą nazwą.

Zbiornik otaczają sosnowe lasy a wokół usytuowano ośrodki wypoczynkowe, przeżywające swoją świetność w latach 70. XX wieku. Przez Jezioro Zegrzyńskie w Zegrzu przebiega most drogowy o długości 332 m i szerokości 13,5 m, oddany do użytku w 2003 roku. Stary most, zbudowany w latach powojennych rozebrano w 2003 roku.

• 

• 

Plaża nad Jeziorem Zegrzyńskim

13 czerwca 1963 roku oficjalnie została otwarta plaża w Zegrzu która stała się punktem docelowym weekendowych wyjazdów warszawiaków. W miejscowości znajduje się pałac myśliwski z XIX wieku. Cennym, aczkolwiek niewykorzystanym turystycznie zabytkiem są forty twierdzy Zegrze którymi są Umocnienie Duże i Umocnienie Małe, zwane także fortami „Ordon” i „Karlinek”. Forty wznieśli Rosjanie w latach 1892-95, umocnienia zlokalizowano na wysokim, północnym brzegu Narwi składających się z dwóch fortów połączonych wałem. Modernizacja dokonana w latach 1902-1907, sprawiła że były jednymi z najnowocześniejszych i najbardziej nowatorskich umocnień, wzniesionych przez inżynierów rosyjskich. Podczas budowy zastosowano wiele rozwiązań typowych dla fortyfikacji górskiej. Oprócz dwóch fortów, na potrzeby twierdzy powstały również zespoły koszarowe w Zegrzu i Zagrobach oraz siedem magazynów amunicji.

• 

• 

Imprezy wokół Jeziora Zegrzyńskiego o których pisaliśmy i będziemy pisać

Zlot Classic Cars Legionowo 24.07.2022

Śniadanie & Gablota Classic x Youngtimer Warsaw 02.10.2022 Pałac Zegrzyński

28.05.2023 – mazowieckie, Legionowo, Rozpoczęcie sezonu Classic Cars Legionowo info

06.08.2023 – mazowieckie, Nieporęt Zalew Zegrzyński, Wakacyjny zlot CCL info

Bogaty materiał fotograficzny i trochę o historii możemy znaleźć na stronie Jezioro Zegrzyńskie i stronie ’to i owo”. O mostach w Zegrzu przeczytamy tu.

Pogadanki historyczne, odc. 23 – Komin sołtysa i inne mity Jeziora Zegrzyńskiego

I na koniec jeżeli jesteś fanem motoryzacji i nie tylko, a zastanawiasz się co zrobić z wolnym czasem? Wybierz się na jedną z bez wątpienia godnych uwagi imprez umieszczonych w naszym kalendarzu Zlot Spotkanie Motoryzacja Piknik sezon 2023. Z pewnością mogą Cię też zainteresować inne tematy umieszczone na naszej stronie.

https://bezpiecznapodroz.org/sluchaj-nas-online/