Koszykówka na wózkach inwalidzkich – to przede wszystkim zespołowy sport dla niepełnosprawnych i sport integracyjny. Jest bez wątpienia najbardziej popularną i widowiskową grą zespołową uprawianą przez osoby z niepełnosprawnościami.
Finały największych światowych imprez, takich jak igrzyska paraolimpijskie czy mistrzostwa świata, oglądane są przez kilkutysięczną publiczność. W wielu krajach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie rozgrywki ligowe są bardzo rozbudowane. Startuje w nich od kilkunastu do nawet kilkuset drużyn, które podzielone są na ligi ogólnokrajowe, regionalne i lokalne.
W krajach tych zarejestrowanych jest kilka tysięcy koszykarzy i koszykarek na wózkach. I ponad 120 graczy w Polsce jest liczbą imponującą. W koszykówkę na wózkach grają dwie drużyny, po pięciu zawodników każda. Drużyny zdobywają punkty za celne rzuty do kosza przeciwnika. Nad właściwym przebiegiem gry czuwają sędziowie, sędziowie stolikowi, komisarz, a także klasyfikator funkcjonalno-medyczny. Zwycięzcą meczu zostaje drużyna, która na koniec czasu gry ma większą liczbę punktów.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – historia
Koszykówka na wózkach w Polsce jest uprawiana mniej więcej od końca lat 60., początku lat 70. ubiegłego wieku. Nie była ona jednak sportem ogólnie dostępnym, gdyż ograniczały to środki finansowe. Chociaż specjalne wózki do gry w koszykówkę były i są sprzętem bardzo drogim. Uprawiało ją od trzech do sześciu zespołów, klubów, zrzeszonych w Radzie Głównej Spółdzielni Pracy „Start”. Podobnie było w latach 80. i na początku lat 90. Rokrocznie rozgrywano mistrzostwa Polski, które odbywały się w różnym systemie. Na ogół były to trzy–cztery turnieje w roku, w których brały udział drużyny zgłoszone do rozgrywek. O tytule Mistrza Polski decydował wynik łączny tych turniejów.
W połowie lat 90. doszło kilka nowych drużyn (w sumie 10 zespołów) i zaczęto poważnie myśleć o utworzeniu ligi. Sfinalizowano tę ideę w roku 1998. Ruszyła wówczas Polska Liga Koszykówki na Wózkach, grająca systemem jesień/wiosna. W dwóch grupach po pięć drużyn, które podzielone były regionalnie: wschód i zachód. Drużyny grały ze sobą dwumecze, mecz i rewanż.
Po rozegraniu rundy zasadniczej, odbywał się turniej finałowy. W następnym sezonie w PLKnW uczestniczyło już tylko osiem zespołów. Ale system rozgrywek w zasadzie nie uległ zmianie (dwie grupy po cztery zespoły). Z tą różnicą, że po rozegraniu sezonu zasadniczego grano rundę „play-off” do trzech zwycięstw (1–4, 2–3, 5–8, 6–7). Zaś zwycięzcy i pokonani tych serii spotykali się w jednym, jedynym, meczu w walce o konkretne pozycje w mistrzostwach Polski. Przez kolejnych kilka sezonów system rozgrywek Polskiej Ligi Koszykówki na Wózkach ulegał zmianom. W zależności od liczby zgłoszonych do rozgrywek drużyn.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – Reprezentacja Polski
Kiedy na przełomie sierpnia i września 2012 r. Polscy koszykarze na wózkach debiutowali w Londynie na igrzyskach paraolimpijskich i osiągnęli tam ćwierćfinał. Wydawało się, że dalszy rozwój tej dyscypliny w naszym kraju przebiegał będzie szybko i bezboleśnie. Jak pokazały kolejne lata rozwój tej dyscypliny nie nastąpił w takim stopniu jak można było tego oczekiwać.
Pierwszy raz reprezentacja naszego kraju pokazała się na arenie międzynarodowej w roku 1977, podczas zawodów w Raalte w Holandii. Po długim okresie gry, w roku 2002, udało nam się wygrać mistrzostwa Europy grupy B. I awansować do elity Starego Kontynentu. Nasz pierwszy start w grupie A nastąpił w roku 2003 na Sardynii.
Była to w zasadzie pierwsza od wielu lat możliwość konfrontacji z najlepszymi drużynami w Europie. W tym wyśmienitym gronie nasza drużyna debiutantów. Spisała się bardzo dobrze i ostatecznie zajęła dziewiąte miejsce, utrzymując się tym samym w europejskiej elicie. Mecze przegrywaliśmy nieznaczną różnicą punktową, co pozwalało nam sądzić, że następnym razem będzie jeszcze lepiej.
Mistrzostwa Europy na Sardynii były jednocześnie kwalifikacją na Igrzyska Paraolimpijskie w Atenach. Kwalifikację uzyskało pięć najlepszych drużyn. Kolejne mistrzostwa Europy grupy A odbyły się w 2005 r. w Paryżu. Tym razem liczyliśmy na lepszy występ naszej reprezentacji. A po cichu na awans do mistrzostw świata, które miały się odbyć w następnym roku w Holandii. Awans uzyskiwało pięć najlepszych ekip. Niestety, po dosyć nierównej grze, ponownie zajęliśmy w mistrzostwach dziewiąte miejsce, czyli utrzymaliśmy pozycję w europejskim rankingu.
W roku 2006, po raz pierwszy w historii, uczestniczyliśmy w Mistrzostwach Europy Juniorów. Do lat 22, które odbyły się w Istambule. Nasz start należy uznać za bardzo udany, gdyż w gronie dziesięciu drużyn. Zajęliśmy wysokie piąte miejsce, ocierając się o miejsce w pierwszej czwórce i walkę o medale.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – Reprezentacja Polski / kolejne występy
W roku 2007 odbyły się Mistrzostwa Europy w Wetzlar (Niemcy), które były jednocześnie kwalifikacją do Igrzysk Paraolimpijskich w Pekinie. Nasza ekipa po raz kolejny zajęła dziewiąte miejsce, tym samym zapewniając sobie pozostanie w grupie A.
Kolejne mistrzostwa Europy rozegrano w 2009 r. w tureckiej Adanie. Były one przełomowym występem naszej ekipy. Reprezentacja Polski, po bardzo dobrej grze, weszła do najlepszej czwórki turnieju i ostatecznie zajęła czwarte miejsce, ocierając się o medal. Wynik ten dał nam awans do mistrzostw świata, które odbyły się w lipcu 2010 r. w Birmingham (Anglia). Debiutowaliśmy na imprezie tej rangi i był to debiut bardzo udany. Zajęliśmy wysokie szóste miejsce. Rozegrane w 2011 r. Mistrzostwa Europy w Nazareth (Izrael) były kolejnym świetnym występem naszej drużyny. Która powtórzyła wynik sprzed 2 lat i zajęła czwarte miejsce, co dało historyczny, pierwszy awans do Igrzysk Paraolimpijskich w Londynie.
Start w Letnich Igrzyskach Paraolimpijskich w Londynie w 2012 r. Był, jak do tej pory, największym sukcesem polskiej koszykówki na wózkach. Po świetnej grze w fazie grupowej, reprezentacja awansowała do ćwierćfinału, gdzie musiała uznać wyższość obrońców mistrzowskiego tytułu – Australijczyków. Ostatecznie w Igrzyskach zajęliśmy ósme miejsce. Następne lata nie były dla naszej drużyny już tak udane i w kolejnych startach w mistrzostwach Europy.
Plasowaliśmy się na pozycjach: ósmej (2013) oraz siódmej (2015). Tym samym nie udało się powtórzyć sukcesu i awansować do kolejnych Igrzysk Paraolimpijskich w Rio de Janeiro. W rozegranych w 2017 r. na Teneryfie mistrzostwach Europy. Reprezentacja Polski poprawiła swoją lokatę i zajęła ostatecznie szóste miejsce. Co dało nam po raz drugi w historii awans do mistrzostw świata, które w 2018 r. odbył się w Niemczech.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – najlepsi
W wielu zagranicznych ligach najlepsi zawodnicy w nich występujący podpisują zawodowe kontrakty. I otrzymują z tego tytułu wynagrodzenie, dlatego to sprawia, że koszykówka na wózkach. Staje się jedną z nielicznych zawodowych dyscyplin uprawianych przez osoby niepełnosprawne.
Aktualnie na świecie najlepsi są Amerykanie. Próbują dorównać im wieloletni dominatorzy – Australijczycy i Kanadyjczycy oraz czołówka europejska, do której zaliczyć obecnie możemy. Turcję, Wielką Brytanię, Niemcy oraz Hiszpanię. Tuż za nimi w europejskim rankingu plasują się Holandia, Polska, Włochy oraz Izrael. Oczywiście koszykówka na wózkach uprawiana jest na wszystkich kontynentach, a do najlepszych w swoich rejonach kuli ziemskiej należą. Republika Południowej Afryki, Algieria, Brazylia, Japonia, Iran i Meksyk.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – wyniki najważniejszych imprez w ostatnich latach
Początki tej dyscypliny datuje się na rok 1946, kiedy to byli amerykańscy koszykarze, weterani. II wojny światowej, rozpoczęli pierwsze próby gry w koszykówkę na wózkach inwalidzkich.
W Europie pierwsze próby zaadaptowania różnych dyscyplin sportowych dla osób niepełnosprawnych, w tym na wózkach, podjął Ludwig Guttmann. Który w szpitalu w Stoke Mandeville w Anglii stworzył specjalny program rehabilitacji inwalidów poprzez sport. Wśród wielu dyscyplin, które zaczęły uprawiać osoby poruszające się na wózkach, była również koszykówka.
Podczas pierwszych międzynarodowych zawodów International Stoke-Mandeville Games (ISMG). Które odbyły się w roku 1952, rozegrano pierwszy oficjalny mecz międzynarodowy pomiędzy reprezentacją Wielkiej Brytanii i Holandii. Podczas kolejnych ISMG, w 1956 r., koszykówka na wózkach była już w oficjalnym programie zawodów. Po raz pierwszy wystąpili koszykarze amerykańscy pod nazwą The Pan Am Jets. Bezapelacyjnie zwyciężyli, pokazując przy tym nieosiągalny dla innych poziom sportowy. I w ten sposób bardzo spopularyzowali tę dyscyplinę i zaczęła się ona dynamicznie rozwijać. W 1960 r. w Rzymie koszykówka na wózkach zadebiutowała w programie igrzysk paraolimpijskich. Medaliści Igrzysk Paraolimpijskich…
I tak w roku 1993 IWBF stała się niepodległą i niezależną światową federacją, odpowiedzialną za koszykówkę na wózkach. W momencie powstania IWBF zrzeszała 50 członków z całego świata i z roku na rok krajów członkowskich wciąż przybywało. Dynamiczny rozwój tej dyscypliny sprawił, że w ciągu następnych 5 lat. IWBF utworzyła cztery regionalne, kontynentalne strefy, które znalazły się w: Europie, Amerykach, Afryce, Azji i Oceanii. W chwili obecnej koszykówka na wózkach uprawiana jest w 77 krajach całego świata.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – zasady gry
Przepisy gry w koszykówkę na wózkach są zbliżone do koszykówki tradycyjnej, choć z niewielkimi zmianami. Uwzględniającymi jeden bardzo istotny element, jakim jest niewątpliwie wózek sportowy. Boisko do koszykówki na wózkach ma identyczne wymiary jak u sprawnych koszykarzy.
A tablice z koszami zawieszone są na tej samej wysokości – obręcze umieszczone są 3,05 m od parkietu. Linia rzutów wolnych, jak również linia rzutów za 3 punkty znajduje się w tej samej odległości od kosza. Jak w bieganej koszykówce, czyli odpowiednio: 4,23 m oraz 6,75 m. Zasadniczą różnicą w przepisach koszykówki na wózkach i koszykówki bieganej jest kwestia odgwizdywania błędu kroków. W koszykówce na wózkach zawodnicy mogą dwukrotnie napędzić wózek (poprzez pchnięcia), po czym muszą kozłować piłkę o parkiet.
Trzykrotne napędzenie wózka, bez przerwy na kozłowanie, odgwizdywane jest jako błąd. Podczas napędzania wózka, piłka powinna być umieszczona na udach zawodnika, a nie między kolanami. Przy ocenie kontaktów pomiędzy zawodnikami, wózek, na którym porusza się koszykarz, traktowany jest jako integralna część ciała zawodnika. Podobnie jak w koszykówce bieganej mamy tutaj do czynienia z faulami osobistymi.
Takimi jak: blokowanie, pchanie, nieprzepisowe użycie rąk, napieranie, trzymanie. Występuje jednak jeden rodzaj faula, który charakterystyczny jest tylko i wyłącznie dla koszykówki na wózkach. A mianowicie – nieprawidłowe przecięcie toru ruchu. Z sytuacją taką mamy do czynienia wówczas, gdy następuje zetknięcie zawodników. Czyli jeden z zawodników – z piłką lub bez piłki – zmienia kierunek jazdy i próbuje zastawić drogę przeciwnikowi. Nie dając mu czasu na zatrzymanie się lub zmianę kierunku jazdy.
Również błędy, jakie mogą popełnić zawodnicy, są tutaj niemalże identyczne, jak w koszykówce bieganej. Są to kroki (różnica opisana powyżej), 3 sekundy, 5 sekund, 8 sekund, 24 sekundy, błąd powrotu piłki na pole obrony. Nie istnieje za to błąd podwójnego kozłowania oraz praktycznie niespotykany jest błąd ingerencji w lot piłki do kosza.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – sprzęt
W koszykówkę na wózkach – uprawianą rekreacyjnie – można grać na każdym niemalże wózku inwalidzkim. Jednakże do gry na sportowym, zawodniczym poziomie przeznaczone są wysoko wyspecjalizowane wózki sportowe.
Muszą one spełniać odpowiednie przepisy. Ponieważ, przepisy te są bardzo szczegółowe i rygorystycznie przestrzegane. Oto kilka podstawowych zasad związanych ze specyfikacją wózka.
– Maksymalna wysokość od podłogi do szczytu poduszki, kiedy jest używana lub szczytu siedziska, kiedy poduszka nie jest używana. Nie może przekraczać: (63 cm dla zawodników z punktacją 1.0–3.0, 58 cm dla zawodników z punktacją 3.5–4.5,)
– Wózek powinien mieć trzy lub cztery koła – dwa duże z tyłu oraz jedno lub dwa małe z przodu; średnica dużych kół wraz z oponami nie może przekraczać 69 cm.
– Każde z dużych kół musi mieć obręcz umożliwiającą popychanie koła rękami.
– Wózek nie może być wyposażony w urządzenia sterujące, hamulce czy przekładnie.
– Tylna pozioma rama konstrukcji wózka oraz przednia rurka osłaniająca podnóżek. Muszą być zabezpieczone miękką osłoną, by uchronić innych zawodników przed kontuzjami.
– Odległość od podłogi podnóżka oraz poziomej rurki osłaniającej przód/boki wózka. W najbardziej do przodu wysuniętym punkcie, nie powinna na całej szerokości wózka przekraczać 11 cm; rurka osłaniająca wózek może być prosta lub lekko wygięta, ale nie może mieć żadnych ostrych krawędzi czy zakończeń; wysokość podnóżka i rurkę mierzy się przy przednich kółkach ustawionych w pozycji jazdy do przodu.
– Wózek może mieć zamocowane z tyłu jedno lub dwa kółka – podpórkę, które mogą stykać się z podłogą bez żadnych ograniczeń; maksymalna dopuszczalna odległość podpórki od podłogi dla wózka z siedzącym zawodnikiem wynosi 2 cm; podpórka nie może wystawać poza pionową płaszczyznę wyznaczoną przez dwa najbardziej do tyłu wysunięte punkty dużych kół wózka; warunek ten dotyczy wózka ustawionego w pozycji jazdy do przodu.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – producenci wózków
Wózki muszą spełniać coraz większe wymagania graczy i – zmieniającej się z biegiem czasu – specyfiki i szybkości gry. Obecnie produkowane wózki są lekkie, zwrotne, a zarazem bardzo wytrzymałe. Produkuje się je głównie z masy tytanowej oraz chromowo-molibdenowej. Wiodący producenci wózków do koszykówki na świecie to: brytyjskie RGK oraz niemiecka Meyra. A także polska marka – GTM Mobil, która jest bardzo popularna wśród naszych zawodników.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – klasyfikacja medyczna
Koszykówkę na wózkach uprawiają sportowcy z różnymi schorzeniami: amputacje, urazy kręgosłupa, paraplegicy i inni. W zależności od rodzaju schorzenia, czy też od zakresu niesprawności, otrzymują oni tzw. Punkty funkcjonalne – medyczne od 1 do 4,5 pkt. (przy czym ten najmniej sprawny ma 1 pkt). Zawodnicy obserwowani są przez specjalnie przeszkolonego klasyfikatora lub kilku klasyfikatorów. Zarówno podczas rozgrzewki, jak i podczas trwania samego meczu. Na podstawie tej obserwacji przyznawana jest odpowiednia punktacja, która może ulec zmianie tylko w nielicznych przypadkach. Jednym z takich przypadków jest używanie przez zawodników różnego rodzaju pomocy: pasków przytrzymujących, pasków ściskających, boczków, itp.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – KLASA I, II
TYPOWA NIESPRAWNOŚĆ:
– całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego na poziomie Th1–Th7 (bez kontroli mięśni brzucha). Polio z uszkodzeniem mięśni kończyn górnych oraz bez kontroli tułowia.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ZAWODNIKÓW:
– nie może trzymać piłki oburącz z rękoma wyciągniętymi do przodu (o ile nie odchyli się do tyłu). I nie może wykonywać ruchów rotacyjnych tułowiem bez wsparcia się jedną ręką. Nie można się przechylać na boki bez utraty równowagi. Nie może samodzielnie wracać do pozycji wyprostowanej po nachyleniu się do przodu bez pomocy rąk. Traci równowagę nawet przy niegwałtownym zderzeniu. Drybluje blisko tułowia. Wyrzuca piłkę oburącz, czasem jedną ręką przy asekuracji drugą. Podczas rzutu oburącz, tułów utrzymuje stały kontakt z oparciem wózka.
KLASA II
TYPOWA NIESPRAWNOŚĆ:
– całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego na poziomie Th8–L5. Obustronna międzykrętarzowa amputacja kończyn dolnych.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ZAWODNIKÓW:
– nie potrafi utrzymać równowagi ciała, w przypadku gwałtownego zderzenia czołowego, bez użycia co najmniej jednej kończyny górnej. Napina mięśnie tułowia przy hamowaniu i wykonywaniu zwrotów z nieznacznym wygięciem kręgosłupa do przodu. Wykonuje ruchy rotacyjne tułowia w jednym lub obu kierunkach. Przy utracie równowagi w płaszczyźnie poprzecznej zawodnik potrzebuje jednej lub obu rąk, by wrócić do pozycji wyprostowanej. Nie może dryblować przed kolanami. Skręca barki w kierunku, z którego odbiera piłkę lub w którym ją rzuca.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – KLASA III, IV
KLASA III
TYPOWA NIESPRAWNOŚĆ:
– całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego na poziomie L2–L4 włącznie. Obustronna amputacja udowa – inni zawodnicy. Mający funkcje mięśni zginaczy i przywodzicieli stawów biodrowych, bez kontroli wyprostu i odwodzenia w tych stawach.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ZAWODNIKÓW:
– nie może przechylać się na bok w którąkolwiek stronę, bez podtrzymania przynajmniej w jednym punkcie podparcia. Boczne zderzenia w nieznacznym stopniu powodują utratę równowagi przez zawodnika. Drybluje na wysokości kolan lub przed nimi. Wykonuje podania jednorącz i oburącz.
KLASA IV
TYPOWA NIESPRAWNOŚĆ:
– jednostronna amputacja uda. Wyłuszczenie w stawie biodrowym po jednej
stronie. Jedno- lub obustronna amputacja podudzia. Całkowite uszkodzenie rdzenia kręgowego na poziomie L5–S1. Osoba z innego typu niepełnosprawnościami powodującymi porównywalne z wyżej wymienionymi upośledzenia czynnościowo-ruchowe (posiadające tzw. minimum niepełnosprawności).
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE DLA ZAWODNIKÓW:
– posiada względną łatwość poruszania tułowiem – bez większych problemów wyrzuca piłkę oburącz i jednorącz. Może bez podtrzymywania się powrócić po wychyleniu tułowia w przód do pozycji wyprostowanej.
Na boisku w danej chwili może przebywać pięciu zawodników o łącznej punktacji nieprzekraczającej 14 pkt. W rozgrywkach międzynarodowych – reprezentacyjnych lub 14,5 pkt. W Polskiej Lidze Koszykówki na Wózkach oraz europejskich pucharach klubowych. Punktację tę stworzono, aby ci najbardziej poszkodowani zawodnicy też mieli szansę występowania na boisku.
Koszykówka na wózkach inwalidzkich – Marcin Gortat
Marcin Gortat, to bez wątpienia największy autorytet i ambasador Polskiej koszykówki.
Najbardziej znany i utytułowany Polak, który grał w amerykańskiej lidze NBA. Od lat mocno angażuje się w popularyzowanie swojej dyscypliny, organizując tak zwane Campy. Organizuje także obozy dla młodzieży niepełnosprawnej, która może grać w koszykówkę na wózkach.
Marcin Gortat otworzył swoją fundację Mierz Wysoko w październiku 2009. Jego celem była i jest pomoc innym młodym ludziom w realizacji własnych marzeń sportowych.
Fundacja Marcina Gortata MG13 Mierz Wysoko po raz pierwszy zorganizowała Camp dla dzieci poruszających się na wózkach. 17 lipca w Tauron Arenie Kraków odbyły się zajęcia m.in. pod okiem zawodników reprezentacji Polski w koszykówce na wózkach. Nie zabrakło też gości znanych z parkietów NBA.
Marcin Gortat CAMP
W szkole Gortata w Łodzi została utworzona specjalna sekcja dla dzieci, które chcą trenować koszykówkę na wózkach. Jest to projekt, który nie jest dostępny dla wszystkich szkół. Szkoła w Łodzi, poza Politechniką Gdańską, jest jedyną szkołą, która została dostosowana do dzieci jeżdżących na wózkach inwalidzkich.
Zainteresował cię nasz materiał? Przeczytaj także: Tenis stołowy dla osób niepełnosprawnych
