Mordercy ze wschodu czekali za Wisłą. 17 stycznia 1945 r. do lewobrzeżnej części Warszawy, która była zrujnowana po powstaniu warszawskim i niemieckim rabunku, wkroczyły oddziały 1 Armii Wojska Polskiego i Armii Czerwonej. Była to część ogólnej ofensywy sowieckiej na froncie wschodnim, która miała na celu ostateczne pokonanie III Rzeszy. Walki z niemieckimi obrońcami trwały tylko kilka godzin i były stosunkowo łagodne w porównaniu z wcześniejszymi bitwami o Pragę i prawy brzeg Wisły. Wkroczenie do Warszawy było jednak wykorzystywane przez komunistyczną propagandę jako symbol „wyzwolenia” stolicy przez sojuszników. Tak naprawdę oznaczało to początek sowieckiej okupacji i represji wobec polskiego podziemia niepodległościowego.
Mordercy ze wschodu wkraczają na Pragę
Zanim do tego doszło sowieckie wojska rozpoczęły od wyzwalania polskiej stolicy od strony Pragi. Kampania rozpoczęła się 10 września 1944 r. Po zajęciu miejscowości podwarszawskich w dniu 13 września oddziały Berlinga i sowieccy towarzysze broni rozpoczęli walkę na Pradze. Potyczki trwały dwa dni i w niektórych miejscach były bardzo zacięte. Szczególnie niebezpieczna była główna ulica Targowa która stała się według mieszkańców „aleją śmierci”. Do dnia dzisiejszego na wielu praskich kamienicach i budynkach pozostały ślady przestrzelin. O klęsce próby desantu na prawy brzeg Wisły nie wspominam ze względu na bezmyślność dowództwa. Byłaby to pierwsza operacja prowadzona w dużym mieście przez ludowe wojsko. Operacja nie otrzymała należytego wsparcia sowieckiego i zakończyła się klęską przy dużych stratach.
Sowieci czekają na zagładę Warszawy
Na froncie na niemal dwa i pół miesiąca zapanował błogi spokój. Czasami wyjątkiem był ostrzał Pragi przeprowadzany przez Niemców. W tym czasie po zajęciu Pragi Sowieci zaczęli tworzyć aparat terroru, który miał ułatwić im przejęcie władzy przez Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, który był im podległy. NKWD do swoich działań zajęło kamienicę na ulicy Strzeleckiej już we wrześniu 1944 r. W piwnicach urządzono więzienie i miejsca tortur dla żołnierzy AK i podziemia. Na wyższych piętrach były sale do przesłuchań i mieszkania dla funkcjonariuszy. Sowieckie NKWD zajęło następnie część budynku Gimnazjum im. Władysława IV i tzw. rogatkę praską.
Siedziba NKWD i UB przy ulicy Strzeleckiej 8 w Warszawie
Powstanie powoli zbliżało się do końca i w tym samym czasie trwała zagłada miasta. Wyburzanie budynków poprzedzał zorganizowany rabunek. Do połowy stycznia 1945 r. z Warszawy na zachód wywieziono ok. 45 tys. wagonów zapełnionych majątkiem mieszkańców oraz wszelkiego typu maszynami fabrycznymi i surowcami.
9 października 1944 roku Reichsführer-SS Heinrich Himmler wydał rozkaz zburzenia Warszawy. W rezultacie stała się ona najbardziej zniszczonym w czasie II wojny światowej miastem.
Ostatnim budynkiem jaki zniszczono była Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy przy ul. Koszykowej. 16 stycznia 1945 r. Niemcy podpalili magazyn książek i czasopism liczący ok. 0,5 mln woluminów. Dzięki ofiarnej pracy muzealników i bibliotekarzy zabezpieczających zbiory, straty dla polskiej kultury udało się ograniczyć.
MIASTO RUIN – City Of Ruins, Warsaw Uprising, zburzona Warszawa
Warszawa 17 stycznia 1945 – wyzwolenie czy zmiana okupanta
Wkraczanie do Warszawy trwało od 14 do 17 stycznia 1945 roku i brała w niej udział 1 Armia WP. 9 Armia niemiecka z której wydzielono Dywizję Forteczną „Warszawa” mająca bronić ruin miasta. Dowódca 9 Armii gen. Smilo Freiherr von Lüttwitz wydał jednak rozkaz wycofania wszystkich sił z linii Wisły. Rankiem 17 stycznia przed żołnierzami 1 Armii WP znajdowały się tylko niemieckie siły osłonowe. Do walk dochodziło sporadycznie, a miejscem dłuższej wymiany ognia była Cytadela. Około godz. 15 ruiny Warszawy oczyszczono z wojsk niemieckich.
Obraz miasta zrobił wrażenie nawet na dziennikarzu propagandowego „Życia Warszawy”. W jego reportażu możemy przeczytać „Kto nie był w Warszawie, nie jest w stanie wyobrazić sobie, jak potwornemu zniszczeniu i opuszczeniu uległa stolica”.
17 stycznia 1945 – wkroczenie 1 Armii WP do zrujnowanej Warszawy
19 stycznia w Alejach Jerozolimskich słuchając dźwięków „Warszawianki” zorganizowano defiladę oddziałów 1 Armii WP. Na trybunie naprzeciwko hotelu Polonia przemarsz został przyjęty przez przedstawicieli władz komunistycznych i wojska. Byli to Bolesław Bierut, Władysław Gomułka, Edward Osóbka-Morawski, gen. Michał Rola-Żymierski, gen. Stanisław Popławski, płk Marian Spychalski oraz sowiecki marszałek Gieorgij Żukow.
Jeremi Przybora świadek tamtego wydarzenia pisał „parada wyzwolicieli, którzy już nikogo nie wyzwolili”.
90 sekund historii: 17 stycznia 1945 r. „wyzwolenie” Warszawy
Okupacja ciąg dalszy – mordercy ze wschodu
19 stycznia gen. Iwan Sierow pisał do szefa NKWD Ławrientija Berii: „W celu zaprowadzenia należytego porządku w Warszawie wykonaliśmy, co następuje: 1. zorganizowaliśmy grupy operacyjno-czekistowskie mające za zadanie filtrację wszystkich mieszkańców zamierzających przedostać się na Pragę; 2. pracują grupy operacyjne, złożone z pracowników Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego Polski i naszych czekistów, mających na celu ujawnienie i zatrzymanie kierownictwa Komendy Głównej AK, NSZ i podziemnych partii politycznych”.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym temacie, możesz odwiedzić te strony internetowe:
- Od jakiegoś czasu powróciła dyskusja na temat reparacji wojennych. Tak naprawdę w przypadku Warszawy należą się ze strony obu okupantów.
Na koniec zapraszam do lektury. Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych na warszawskiej Pradze 1 marca 2023
Miasto moje a w nim, kalendarz warszawski na tydzień 11-17.01.2024
