Porozumienia sierpniowe 1980 i powstanie Solidarności mają swój początek w działaniach Edwarda Gierka i rządów PZPR. Analogicznie do czerwca 1976 roku władza wprowadziła podwyżkę cen żywności. 1 lipca 1980 roku bez wcześniejszej zapowiedzi podniesiono w sklepach ceny niektórych gatunków mięsa. Wywołać to musiało natychmiastową reakcję społeczeństwa, gdyż już 1 lipca strajk rozpoczęli robotnicy w niektórych zakładach w Warszawie, Rzeszowie, Sanoku, Ursusie. Rząd chcąc załagodzić sytuację ogłosił podniesienie najniższych pensji i emerytur mimo to strajki trwały i rozprzestrzeniały się po całym kraju. Do strajku w połowie lipca dołączył port gdyński i zakłady w Łodzi.
14 sierpnia do protestów przyłączyła się stocznia Gdańska. Jednym z postulatów było przywrócenie do pracy zwolnionej wcześniej za działalność opozycyjną w związkach zawodowych Annę Walentynowicz. Postulowano o podwyżce płac i ufundowaniu pomnika dla poległych w grudniu 1970 roku. Strajk okupacyjny ogłoszono w wyniku odrzucenia żądań. 15 sierpnia do Stoczni Gdańskiej przyłączyły się kolejne zakłady pracy z Gdańska, a Trójmiasto zostało pozbawione łączności telefonicznej pozostałą częścią kraju.
Porozumienia sierpniowe 1980 i powstanie Solidarności – Gierek powraca z Moskwy
W związku z wydarzeniami jakie mają miejsce w kraju, 15 sierpnia z urlopu spędzanego w ZSRR wraca I sekretarz PZPR Edward Gierek. Już 16 sierpnia zakończono strajk w stoczni gdańskiej obietnicą podniesienia płac. Jest grupa robotników kontynuująca strajk solidarnościowy z innymi zakładami. Wyróżnia się tu przede wszystkim Alina Pieńkowska należąca do Wolnych Związków Zawodowych pielęgniarka. Wraz z innymi komitetami strajkowymi grupa ta utworzyła Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS), na czele, którego stanął Lech Wałęsa. MKS przedstawia 17 sierpnia 21 postulatów, w których zażądano zalegalizowania wolnych związków zawodowych, prawa do strajku, respektowania wolności słowa oraz przywrócenia do pracy osób zwolnionych po 1970 i 1976 roku.
Kolejne postulaty dotyczyły zwolnienia więźniów politycznych, podwyżki płac i lepszych warunków pracy. MKS zdecydował że ze strajku wyłączone zostaną zakłady użyteczności publicznej. W strajkujących zakładach organizowane były służby porządkowe, działały stołówki, wprowadzono zakaz spożywania alkoholu i zapewniono dostawy żywności. W niedziele odbywały się msze przy bramie nr 2 Stoczni Gdańskiej. Znakiem że zakład prowadzi strajk było jego oflagowane. 18 sierpnia kierownictwo MKS zdecydowało o podaniu treści postulatów do publicznej wiadomości
18 sierpnia strajk rozpoczęły zakłady w Szczecinie, które utworzyły własny MKS. Przedstawiono 36 postulatów, które w większości pokrywały się z ogłoszonymi przez MKS w Gdańsku.
Porozumienia sierpniowe 1980 i powstanie Solidarności – Gierek działa
Gierek w wystąpieniu telewizyjnym odrzucił wszelkie postulaty dotyczące kwestii politycznych. Zapowiedział jednak rozpoczęcie rozmów ze strajkującymi. Do Gdańska wysłano wicepremiera Tadeusza Pykę, który zgodził się tylko na spełnienie postulatów ekonomicznych. Rozmowy prowadzono z przedstawicielami strajkujących przedsiębiorstw, pomijając MKS. Aresztowanie działaczy opozycyjnych Moczulskiego, Michnika i Kuronia, doprowadziło do zerwania rozmów z Pyką.
21 sierpnia do Szczecina przybyła komisja z Kazimierzem Barcikowskim , a do Gdańska delegacja z Mieczysławem Jagielskim. Do rozmów włączono przedstawicieli MKS, jednak tego dnia na Wybrzeżu wybuchł strajk generalny.
Rozpoczęte 24 sierpnia IV Plenum KC PZPR decyduje się na rozwiązanie sytuacji środkami politycznymi. Dochodzi też do zmian personalnych we władzach Partii, które osłabiają pozycję Gierka. Usunięto sześć osób z Biura Politycznego, w tym premiera Edwarda Babiucha i dwóch wicepremierów.
Przy gdańskim MKS powstała komisja ekspertów wspierająca MKS w kwestiach prawnych i ekonomicznych.
Dni mijają a do strajku dołączają kolejne przedsiębiorstwa i powstają komitety strajkowe. Nastrojów strajkujących nie łagodzi nawet Prymas kardynał ks. Stefan Wyszyński przemawiając z Jasnej Góry. 29 sierpnia wybucha strajk solidarnościowy w jastrzębskiej kopalni „Manifest Lipcowy„.
Porozumienia sierpniowe 1980 i powstanie Solidarności – ostatnia prosta
Fala sierpniowych strajków z 1980 roku zmieniła historię Polski. Ich skala była tak ogromna że w rezultacie zmusiła komunistyczny rząd PRL do podpisania porozumień sierpniowych. Lato 1980 to ważne dla polskiej i światowej historii pojęcia takie jak 21 postulatów MKS i powstanie NSZZ „Solidarność”. W tym roku mija 42 lata od tych wydarzeń.
Porozumienia sierpniowe były to cztery porozumienia zawarte przez rząd PRL z powstałymi komitetami strajkowymi. Porozumienia zakończyły wydarzenia Sierpnia 1980.
Strona rządowa podpisywała porozumienia kolejno:
30 sierpnia 1980 w Szczecinie sygnowane przez Mariana Jurczyka przewodniczącego Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. Z ramienia rządu wystąpił Kazimierz Barcikowski, wiceprezes Rady Ministrów, przewodniczący Komisji Rządowej.
- 31 sierpnia 1980 porozumienie w Gdańsku sygnowane przez Lecha Wałęsę – w sali BHP Stoczni Gdańskiej im. Lenina, z ramienia rządu podpis złożył Mieczysław Jagielski.
- 3 września 1980 porozumienie w Jastrzębiu-Zdroju sygnowane przez Jarosława Sienkiewicza z MKS przy KWK Manifest Lipcowy, z ramienia rządu podpis złożył Aleksander Kopeć który był ministrem przemysłu maszynowego.
- 11 września 1980 porozumienie w Hucie Katowice (Dąbrowa Górnicza) sygnowane przez Zbigniewa Kupisiewicza który był przewodniczącym Komitetu Strajkowego na Wydziale Walcowni Dużej, z ramienia rządu podpis złożył Franciszek Kaim członek KC PZPR.
Porozumienia sierpniowe 1980 i powstanie Solidarności – 21 postulatów MKS
Postulaty polskich robotników wydawały się dla rządzących od ponad czterdziestu lat komunistów radykalne. Patrząc na to z dzisiejszego punktu widzenia nikt nie pragnął obalenia „władzy ludowej”. ZSRR był nadal mocarstwem i obowiązująca wciąż doktryna, stojącego nad grobem Leonida Breżniewa nie pozwalała aby kraj należący do Układu Warszawskiego mógł zawrócić z drogi do komunizmu. Rządy krajów obozu socjalistycznego nadzorowane przez ZSRR mogły liczyć na „bratnią pomoc” od towarzyszy z państw sąsiednich. Przykładem była Czechosłowacja, która w 1968 roku otrzymała bratnią pomoc od wojsk Układu Warszawskiego ( Armii Czerwonej oraz Ludowego Wojska Polskiego).
Stworzenie „socjalizmu z ludzką twarzą” oraz wiara że państwo socjalistyczne można zreformować, aby polepszyć los zwykłych obywateli to chyba szczyt marzeń na jaki mogli sobie pozwolić strajkujący.
Listę 21 postulatów MKS otwierało żądanie utworzenia wolnych związków zawodowych.
Na podstawie tego punktu dopuszczono do zarejestrowania NSZZ „Solidarność”.
Robotnicy chcieli samodzielnie zorganizować się w wolne związki zawodowe, które mogłyby przemawiać do „rządu robotniczo-chłopskiego” w imieniu „ludu pracującego miast i wsi”. Nadwątlało to wiarygodność PZPR jako partii, która miała sprawowała rządy w imieniu proletariatu i jest przewodnią siłą narodu. Kolejne postulaty dotyczyły przestrzegania konstytucyjnych praw i wolności i miały charakter polityczny. Robotnicy domagali się przestrzegania zawartego w konstytucji PRL prawa do wolności słowa, ograniczeniu cenzury oraz dostępu do mediów. Strajkujący żądali też zaprzestania represji wobec osób prześladowanych za przekonania. Jeden z punktów dotyczył ponownego zatrudnienia osób zwolnionych z pracy po wydarzeniach 1970 i 1976
Robotnicy przedstawili również szereg żądań ekonomicznych i socjalnych oraz zniesienia przywilejów partyjnych i poprawy warunków bytowych społeczeństwa. Domagano się przeprowadzenia zmian w gospodarce, takich które wyprowadzą kraj z kryzysu gospodarczego. Postulowano zwiększenie wsparcia dla osób wychowujących dzieci. Za ważne strajkujący uznali też skrócenie wieku emerytalnego i reformę służby zdrowia. W ostatnim postulacie domagali się wolnych sobót.
31 sierpnia 1980 r. w sali BHP Stoczni Gdańskiej zostało podpisane porozumienie pomiędzy MKS reprezentującym ponad 700 zakładów oraz delegacją rządową. Jedyną kwestią sporną było zwolnienie więźniów politycznych. Wicepremier Mieczysław Jagielski ostatecznie wyraził zgodę na pisemne gwarancje zwolnienia więźniów. O godzinie 16 podpisano dokument końcowy porozumień.
W 2003 lista 21 postulatów wpisana została na listę najbardziej wartościowych dokumentów świata UNESCO – Pamięć Świata.
21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z 17 sierpnia 1980
Załogi reprezentowane przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy wysunęły następujące postulaty:
1. Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych.
2. Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym.
3. Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku, publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań.
4. a) przywrócić do poprzednich praw: – ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976, – studentów wydalonych z uczelni za przekonania, b) zwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego),c) znieść represje za przekonania.
5. Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania.
6. Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez:a) podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej,b) umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji nad programem reform.
7. Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ.
8. Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen.
9. Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza.
10. Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki.
11. Wprowadzić na mięso i przetwory kartki – bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku).
12. Znieść ceny komercyjne i sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym.
13. Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej, oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków rodzinnych, zlikwidowanie specjalnej sprzedaży itp.
14. Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do lat 55 lub [zaliczyć] przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek.
15. Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych.
16. Poprawić warunki pracy służby zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym.
17. Zapewnić odpowiednią liczbę miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących.
18. Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka.
19. Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie.
20. Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę.
21. Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4-brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy.
Tablice z postulatami i ich dalsze losy
Tablice z postulatami strajkujących zawisły na osłonie dachu portierni stoczniowej bramy nr 2. Wynikało to z braku innej możliwości rzetelnego przedstawienia postulatów opinii publicznej. Autorami ich byli: pierwszej tablicy Arkadiusz Rybicki, drugiej Maciej Grzywaczewski.
Po zakończeniu strajku tablice z postulatami zostały zdemontowane. W 1981 roku związek przekazał je do Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku, które urządziło wystawę poświęconą Sierpniowi 1980.
Pracownicy CMM przeprowadzili konserwację oryginalnych tablic oraz wykonali ich kopie które były autoryzowane przez Związek, aby można je eksponować w Gdańsku i w innych częściach kraju. Po wprowadzeniu stanu wojennego władza komunistyczna zarekwirowała eksponaty z wystawy w CMM, w tym tablice. Zarekwirowano kopie, ponieważ oryginał już wcześniej ukryto ( podobnie jak zabytki w latach II wojny światowej) w magazynie muzealnym. Później dwóch pracowników muzeum wywiozło tablice z magazynu na Ołowiance i ponownie ukryło. Wiesław Urbański, który przechowywał tablice w swoim domu, zwrócił je po przemianach ustrojowych 1989 roku.
Decyzją Sekretarza Generalnego UNESCO z 16 października 2003 tablice wpisano na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Tablice zostały uznane przez Międzynarodowy Komitet Doradczy Programu UNESCO „Pamięć Świata” za jeden z najważniejszych dokumentów XX wieku, świadectwo wydarzeń mających przełomowy wpływ na zmiany polityczne, ustrojowe i gospodarcze państw bloku socjalistycznego, których kolebką była Stocznia Gdańska.
Od sierpnia 2014 oryginalne tablice z 21 postulatami eksponowane są na wystawie stałej Europejskiego Centrum Solidarności, w sali A „Narodziny Solidarności”, jako depozyt Narodowego Muzeum Morskiego.
Porozumienia sierpniowe 1980 i powstanie Solidarności – Koniec rządu Edwarda Gierka
Upadek Edwarda Gierka był związany z falą strajków w lipcu i sierpniu 1980 i powstaniem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Przed podpisaniem porozumień sierpniowych oficjalne komunikaty prasowe podawały, że Edward Gierek przekazał tymczasowo władzę Stanisławowi Kani ze względu na chorobę serca. Była to choroba wielu towarzyszy muszących pożegnać się ze stołkiem. Oczywiście nastąpiła konieczność hospitalizacji i 5 września Edward Gierek trafił do kliniki w Aninie z objawami zawału.
6 września 1980, na VI Plenum PZPR, formalnie zdecydowano o odebraniu Edwardowi Gierkowi stanowiska I sekretarza KC PZPR. W jego miejsce wybrano Stanisława Kanię. Na posiedzeniu KC PZPR obradującym w dniach 1–2 grudnia tego samego roku został razem z Piotrem Jaroszewiczem usunięty z Komitetu Centralnego. Już 19 grudnia został usunięty z Rady Państwa i zrzekł się mandatu posła. W lipcu 1981 na IX Zjeździe PZPR delegaci na zjazd podjęli uchwałę o usunięciu Edwarda Gierka z PZPR, co było ewenementem na skalę całego bloku wschodniego.
I na koniec chciałbym zachęcić do zapoznania się z artykułem Tu Radio Solidarność 40 lat
Upadek rządów Edwarda Gierka, powstanie OPZZ i ORMO
