Niemen z Grodna – polski motorower

Czym jest Niemen z Grodna, to polski motorower produkowany w okresie międzywojennym na Kresach w Kresowej Wytwórni Rowerów i Motocykli „Niemen”.

Jedną z pierwszych wytwórni motorowerów w Polsce była Kresowa Wytwórnia Rowerów i Motocykli „Niemen” z siedzibą w Grodnie przy ul. Brygidskiej 20. Powstawały tam dwukołowe pojazdy napędzane importowanymi silnikami – niemiecki Sachs i angielski Villiers.

Druga połowa lat 30 ubiegłego wieku, to ważny moment w rozwoju polskiej motoryzacji. Wtedy to pojawiła się w Polsce moda na lekkie, małolitrażowe motocykle popularnie zwane „setkami”. Silniki tych pojazdów miały pojemność skokową mniejszą niż 100 ccm. Zachęta do zakupu „setek” to przede wszystkim niższa cena i użytkowanie takich pojazdów bez posiadania prawa jazdy. Dodatkowo gdy zakup dotyczył produktu krajowego można było korzystać z ulg podatkowych.

Produkcję tzw. „setek” podjęło się kilka ośrodków w Polsce. Należały do nich: wytwórnie w Kielcach z motocyklem marki SHL, Legionowo koło Warszawy – motocykle marki Podkowa, Warszawa z marką Perkun, Bydgoszcz – Tornedo, Grodno z marką Niemen. Część z tych motocykli  miała oryginalną, polską konstrukcję, pozostałe korzystały z importowanych podzespołów i części. Należały do nich przede wszystkim silniki.

Niemen z Grodna – polski motorower R 100

Firma z Grodna powstała w 1894 r. jako wytwórnia wyrobów metalowych. Założycielami była rodzina Starowolskich, która od lat zajmowała się produkcją rowerów i części zapasowych oraz maszyn do szycia. Sprzedawano również pojazdy niemieckiej marki Presto czyli rowery z silnikiem.

Na początek, co miało miejsce około 1934 roku zbudowano prosty w konstrukcji motorower (w dwóch wersjach ramy – męskiej i damskiej) z silnikiem Sachs 75 ccm. Był to po prostu rower z domontowanym silnikiem.

Polski motocykl Niemen R 75 – Premiera podczas Rajdu Motocykli Zabytkowych po Warmii i Mazurach w czerwcu 2015 roku.

Dwa lata później rozpoczęto produkcję motocykla Niemen z silnikiem Sachs 98 ccm oznaczanych jako model R 100. Ramę tego pojazdu wyposażono jak poprzednio w pedały, jak w typowym rowerze. różnica polegała na zmianach w przednim zawieszeniu, które posiadało resorowanie poprzez sprężynę śrubową (zawieszenie trapezowe). Tył był sztywny jak poprzednio. Ta cecha była charakterystyczna dla większości motorowerów z lat 30.

Z folderu reklamowego dowiadujemy się między innymi że: moc silnika 2,25 KM zblokowany z 2-przekładniową skrzynia biegów.

Zmiana biegów odbywała się ręcznie, dźwignią znajdującą się przy zbiorniku paliwa, po prawej stronie.

Rozruch za pomocą pedałów. Prędkość maksymalna motocykla Niemen R 100 – 50 km/h.

Ciężar motoroweru – 55 kg (w tym silnik 11,5 kg).

Zasilanie świateł postojowych z suchej baterii umieszczonej w pojemniku przy ramie motoroweru.

Cena motocykla Niemen R 100 ok. 715 zł.

W konstrukcji Niemena R 100, i przy jego tworzeniu wykorzystano z doświadczeń zaczerpniętych z motorowerów Presto.

Niemen z Grodna – polski motocykl Niemen R 100 DS/DV

Produkcja motorowerów Niemen R 100, okazała się opłacalna, dlatego fabryka wprowadzała na rynek kolejne modele.

Należały do nich:

Niemen 100 DS, napędzany silnikiem Sachs 98 wyposażony w rozrusznik nożny, dzięki czemu motocykl pozbawiono pedałów rowerowych. Konstrukcyjnie przypominał motocykl. Podobny był kolejny model Niemen 100 DV Unit który napędzany był angielskim silnikiem Villiers 98.

Rozwój i unowocześnianie konstrukcji prowadziło do wzrostu cen motorowerów. Niemen 100 DS kosztował – 900 zł, a Niemen 100 DV – 920 zł. Za 35 zł można było dokupić prędkościomierz z licznikiem kilometrów.

Motocykle Niemen były jednoosobowe, istniała możliwość zamontowania dodatkowego siodełka dla pasażera. Grodzieńska wytwórnia stosowała polskie opony marki Stomil, silniki i osprzęt elektryczny importowano z Niemiec i Wielkiej Brytanii.

Niemeny miały korzystne wskaźniki eksploatacyjne: maksymalne prędkość wynosiła około 70 km/h, zużycie paliwa – 2,25 l/100 km, obciążenie dopuszczalne – 150 kg.

Motocykl Niemen R 125 i 150 – produkcji angielskiej

W latach 1938 – 1939 fabryka Niemen oferowała pod własną marką również motocykle z silnikami 125 i 150 ccm. Były to jednak pojazdy jednej z angielskich wytwórni, z malowaną na zbiorniku nazwą firmy Niemen.

Motocykle Niemen miały też swój udział w sporcie motorowym. W 1939 roku wzięły udział w tzw. rajdzie okrężnym, co miało mieć wpływ na wielkość sprzedaży. Trasa rajdu Warszawa – Mińsk Mazowiecki – Otwock – Warszawa miała długość 100 km.

Firma Kresowa Wytwórnia Rowerów i Motocykli „Niemen” miała swe przedstawicielstwa handlowe w Warszawie przy ulicy Senatorskiej 12 i Krakowie. Na Kresach Niemen miał liczne punkty sprzedaży. Motocykle Niemen pokazywano na Targach Poznańskich. Przez lata wyrobił sobie renomę producenta solidnych pojazdów, odpowiednich na złe drogi. Dokładna liczba wyprodukowanych motocykli Niemen nie jest znana i szacuje się że, powstało ich nie więcej niż 500 sztuk.

Koniec istnienia Kresowej Wytwórni Rowerów i Motocykli „Niemen” nastąpił w drugiej połowie września 1939 r. po wkroczeniu armii sowieckiej do Grodna. Fabryka została znacjonalizowana w 1939 roku i otrzymała nazwę „fabryki rowerów”. Sowieci motocykli nie produkowali, a po wojnie utworzono z fabryki zakład, w którym produkowano agregaty samochodowe. W latach siedemdziesiątych zakład przeniesiono na ulicę Karbyszewa w Grodnie. Pod koniec 2005 roku budynek byłej fabryki Starowolskich – Kresowej Wytwórni Rowerów i Motocykli „Niemen” zburzono.

Zachowały nieliczne unikatowe pojazdy, jeden w zbiorach Muzeum Techniki w Warszawie. Obecnie motorowery i motocykle Niemen są poszukiwane przez kolekcjonerów.

Przedwojenny polski motocykl Niemen. Test po remoncie

Zapraszam do przeczytania artykułu Sokół – legendarny polski motocykl

oraz Ubezpieczenie OC, co zrobić przy zakupie auta?

Pomóżcie nam tworzyć… dla Was

Zgłaszam się z apelem do organizatorów i uczestników do nadesłania krótkiej relacji lub chociażby kilku fotek. Z pewnością ukażą się na naszej stronie. Czekam na sygnał piotrpawlak@radiobp.org

I na koniec jeżeli jesteś fanem motoryzacji i nie tylko, a zastanawiasz się co zrobić z wolnym czasem? Wybierz się na jedną z bez wątpienia godnych uwagi imprez umieszczonych w naszym kalendarzu Zlot Spotkanie Motoryzacja Piknik sezon 2023.