Stefan Starzyński – największy prezydent Warszawy

Stefan Starzyński - najlepszy prezydent Warszawy, z jego inicjatywy powstał pomnik Syreny, otwarto Muzeum Narodowe, konkurs "Warszawa w kwiatach"

479

Radio Bezpieczna Podróż online!

Słuchaj muzyki, rozmów oraz najnowszych serwisów informacyjnych. Możesz słuchać nas na wszystkich urządzeniach.

Czarno-białe zdjęcie, Miasto moje a w nim - Stefan Starzyński, prezydent m.st. Warszawy. W gabinecie pracy 1934.
Miasto moje a w nim - Stefan Starzyński, prezydent m.st. Warszawy. W gabinecie pracy 1934.

19 sierpnia 1893 roku przy ulicy Dobrej na warszawskim Powiślu urodził się Stefan Starzyński, późniejszy największy prezydent Warszawy. Od dziecka Stefanowi i jego braciom wpajano miłość do ojczyzny, szczególne zasługi w tym względzie miała matka, córka powstańca styczniowego.

Dzieciństwo rodzina Starzyńskich spędziła w Łowiczu. Stefan ukończył studia ekonomiczne na Wyższych Kursach Handlowych Augusta Zielińskiego (dzisiaj SGH). Będąc członkiem Związku Strzeleckiego, w 1914 r. zaciągnął się do Legionów Polskich z którymi przeszedł cały szlak bojowy I Brygady. Jako jeden z wielu, po kryzysie przysięgowym został internowany w Beniaminowie. Następnie do 1921 roku służył w Wojsku Polskim, skąd został przeniesiony do rezerwy. Po traktacie ryskim był członkiem delegacji polskiej przy Komisjach Mieszanych Reewakuacyjnej i Specjalnej w Moskwie. Po powrocie do kraju w 1924 roku zatrudniony w Ministerstwie Skarbu, następnie był posłem na Sejm z ramienia BBWR i senatorem.

Prezydent miasta jakiego jeszcze nie było

„2 sierpnia 1934 r. został powołany na Tymczasowego Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy. Z dniem 24 września 1934 r., zgodnie z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o tymczasowym organach ustrojowych m.st. Warszawy, tymczasowy Prezydent miasta Stefan Starzyński mianowany został Prezydentem miasta”

Człowiek charyzmatyczny, wielki w swoich poczynaniach – dbał o przestrzeń miejską, a w swoim urzędzie skutecznie zwalczył biurokratyzm i protekcjonizm. Udało mu się opanować chaos w miejskich finansach i pozyskane z oszczędności środki przeznaczyć na ważne dla rozwoju miasta inwestycje, których niestety nie udało się zrealizować do końca.

„Kiedy był prezydentem Warszawy, czyli w latach 1934-1939 zmienił oblicze miasta. Spektrum jego działalności było bardzo szerokie i często nawet nie zdajemy sobie sprawy jak wielką spuściznę pozostawił. Starzyński był zawsze tytanem pracy i nie bał się podejmować wyzwań. Wiedział, że w Warszawie należy wiele zmienić, był wizjonerem, widział stolicę piękną, uporządkowaną, europejską” – tak ocenia zastępca dyrektora ds. programowych Muzeum Niepodległości dr Beata Michalec.

Warszawa. Pomnik Syreny na Wybrzeżu Kościuszkowskim. W tle widoczny Most Średnicowy
Jedna z inicjatyw Stefana Starzyńskiego. Warszawa. Pomnik Syreny na Wybrzeżu Kościuszkowskim, trwają prace przy budowie. W tle widoczny Most Średnicowy foto NAC

Nie tylko rozwój miasta, ale też zmiany dla mieszkańców

Warszawa za czasów Starzyńskiego rozwijała się na południe – Mokotów, intensywnie w kierunku północnym – Żoliborz, Marymont, Bielany oraz Targówek, Bródno i Pelcowizna, wschodnim – Grochów i w zachodnim – Wola i Ochota. „Starzyński wspierał i unowocześnił wszystkie ówczesne peryferyjne dzielnice Warszawy. Przeprowadzano kanalizację, wodociągi, elektryfikację i cały zespół gazownictwa. Na przebudowywanych i rozbudowywanych ulicach kładziono ulepszone nawierzchnie, powstawały arterie przelotowe i wylotowe z miasta. Dbał o rozwój transportu miejskiego, linii autobusowych i tramwajowych, zrodził się też projekt sieci metra”

Ówczesne władze miejskie dokonały reorganizacji szpitalnictwa, dbano o rozwój bibliotek i szkolnictwa. „Dzieci i młodzież uczyły się często w dzierżawionych, zupełnie niedostosowanych budynkach. Podczas prezydentury Starzyńskiego powstało ok. 30 nowych gmachów szkół w całym mieście. Młodzież warszawskich szkół w chwili ukończenia nauki otrzymywała od prezydenta imienne zaproszenia do wzięcia udziału w uroczystym pożegnaniu np. absolwentów szkół średnich. Otrzymywali pamiątkowe publikacje w pięknej oprawie z wytłoczoną Syreną. Obecny herb Warszawy, podobnie jak barwy miasta, zostały bowiem także zatwierdzone w okresie rządów Starzyńskiego” – relacjonowała dr Michalec.

„Warszawa wczoraj, dziś, jutro” i „Warszawa w kwiatach”

Z jego inicjatywy powstał także pomnik Syreny autorstwa rzeźbiarki Ludwiki Nitschowej, który przetrwał wojnę i do dzisiaj stoi na jego rodzinnym Powiślu. Za jego prezydentury otwarto także w 1938 r. obecny gmach Muzeum Narodowego, w którym, kilka miesięcy później, pokazano wystawę „Warszawa wczoraj, dziś, jutro”. To właśnie Starzyński rozpoczął akcję odsłonięcia starych murów obronnych Warszawy i udostępnił je ludności miasta.

Afisz - Kwiaty w oknach to radość w domu – ukwiecajcie okna i balkony 1936. Inicjatorem akcji był Stefan StarzyńskiBiblioteka Narodowa
Afisz – Kwiaty w oknach to radość w domu – ukwiecajcie okna i balkony 1936. Inicjatorem akcji był Stefan Starzyński, Biblioteka Narodowa.

„Park Wolski, Park im. gen. Orlicza-Dreszera na Mokotowie, Dolny Park na Żoliborzu, uporządkowanie Lasku Bielańskiego i Lasku na Kole, wykup terenów Olszynki Grochowskiej, liczne zieleńce i kwietniki, to zaś najważniejsze zdobycze stolicy w zakresie zieleni z tego okresu, a także wspierany przez niego konkurs „Warszawa w kwiatach”. Potrafił też obudzić uśpione zainteresowanie warszawiaków swoim miastem, rozpoczął szeroko zakrojoną akcję przywracania jego historii, zaczęły się pojawiać książki jej poświęcone” 

130 lat temu urodził się Stefan Starzyński

Stefan Starzyński – prezydent w obronie Warszawy

Prezydent m.st. Warszawy Stefan Starzynski podczas referowania nowego budzetu na posiedzeniu Rady Miejskiej.1939
Prezydent m.st. Warszawy Stefan Starzynski podczas referowania nowego budzetu na posiedzeniu Rady Miejskiej.1939

Po wybuchu II wojny Starzyński pozostał w swoim mieście, 8 września 1939 r. objął funkcję Komisarza Cywilnego przy Dowództwie Obrony Warszawy. Przez radio zwracał się do mieszkańców „wydając różne polecenia, podnosząc na duchu, zagrzewając do walki w obronie stolicy”. Po kapitulacji współtworzył struktury administracji podziemnej. Współdziałał z pierwszym komendantem głównym Służby Zwycięstwu Polski gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim.

Tu mamy możliwość obejrzenia filmu w wersji czarno-białej – Oblężenie (Siege) Julien Bryan z polskimi napisami.

5 października 1939 roku przez Warszawę przedefilowały wojska Wehrmachtu. Hitler mógł ogłosić tryumf w swoim stylu, z trybuny przed maszerującymi oddziałami. W tym czasie prezydent Starzyński był wśród dwunastu członków Komitetu Obywatelskiego zamkniętych jako zakładnicy w ratuszu. Wszyscy zostali oni zatrzymani jako zabezpieczenie przed aktami sabotażu.

Tu z pewnością warto przeczytać – Zamach na Hitlera w Warszawie 5.10.1939 mógł zmienić losy wojny.

Po wyjeździe Hitlera zatrzymanych wypuszczono. Starzyński ponownie zaczął przychodzić do ratusza, gdzie wraz z współpracownikami starał się przywrócić porządek w zniszczonym mieście. Niemcy śledzili każdy jego krok ponieważ uważali że stwarza stałe niebezpieczeństwo. Świadczy o tym korespondencja z połowy października 1939 r. między wysokimi hitlerowskimi dygnitarzami.

Aresztowanie przez Niemców i zbrodnia

27 października Stefan Starzyński zostaje aresztowany przez Niemców i przewieziony na Pawiak. Członkowie Służby Zwycięstwu Polski postanowili uwolnić Starzyńskiego z Pawiaka. W ucieczce miała pomóc polska obsługa więzienia lecz Starzyński odmówił, nie chcąc narazić obsługi więziennej na represje ze strony Niemców. Oprócz informacji, że przebywa w więzieniu na Pawiaku do końca grudnia 1939 roku, kiedy został wywieziony w nieznanym kierunku, jego dalsze losy pozostają właściwie nieznane.

Instytut Pamięci Narodowej w prowadzonym dochodzeniu badał kilka hipotez i we wrześniu 2014 r. pion śledczy ustalił, że Starzyński został zabity przez gestapo między 21 a 23 grudnia 1939 r. „Zebrany w śledztwie materiał dowodowy pozwolił na bezsporne ustalenie, iż do zabójstwa przez rozstrzelanie prezydenta m.st. Warszawy Stefana Starzyńskiego doszło w okresie pomiędzy 21 a 23 grudnia 1939 r. w Warszawie lub w jej okolicach. Zbrodni dokonali funkcjonariusze gestapo: oberscharfuehrer Hermann Schimmann, hauptscharfuehrer Weber i unterscharfuehrer Perlbach. W sposób jednoznaczny nie ustalono funkcjonariuszy niemieckiego państwa okupacyjnego, którzy wydali rozkaz zabójstwa Stefana Starzyńskiego” – informował prokurator IPN Marcin Gołębiewicz, który pełni funkcję naczelnika Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Warszawie.

Symboliczny pomnik-grób prezydenta Starzyńskiego na Cmentarzu Powązkowskim

Warszawa Cmentarz Stare Powązki symboliczny grób pamięci Stefana Starzyńskiego. foto Hubert Śmietanka
Warszawa Cmentarz Stare Powązki symboliczny grób pamięci Stefana Starzyńskiego. foto Hubert Śmietanka

Symboliczny pomnik-grób Stefana Starzyńskiego, według projektu Bohdana Pniewskiego, znajduje się na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Został wzniesiony i uroczyście poświęcony 27 października 1957 r. Stefan Starzyński został odznaczony m.in. orderem Virtuti Militari V kl., Polonia Restituta II kl., Krzyżem Niepodległości oraz trzykrotnie Krzyżem Walecznych. W sierpniu 1999 r. Starzyńskiemu przyznano pośmiertny tytuł Honorowego Obywatela m.st. Warszawy.

W ocenie Mariana Drozdowskiego w biogramie w „Polskim Słowniku Biograficznym”, bohaterska postawa prezydenta Starzyńskiego we wrześniu 1939 r. zdecydowała o jego wejściu do narodowej tradycji i legendy.

Prezydent Stefan Starzyński już w czasie wojny został bohaterem

Prezydentowi Starzyńskiemu już w podczas wojny poświęcono utwory które ukazały się w podziemnej prasie. To między innymi „Ratusz” Jana Janiczka, „Panie pułkowniku Kiliński” Jerzego Jurandota  czy anonimowy „List do Stefana Starzyńskiego”. Na emigracji powstał wiersz Jana Lechonia „Pieśń o Stefanie Starzyńskim” oraz poemat Antoniego Słonimskiego „Popiół i wiatr”. Tomik „Barbakan warszawski” zadedykował Starzyńskiemu Kazimierz Wierzyński. W czasie Powstania Warszawskiego nie zapomniano o prezydencie, a 1 września 1944 r., ukazał się w „Biuletynie Informacyjnym” artykuł „Starzyński”. Były w nim fragmenty przemówień z września 1939.

Polski chłopiec w ruinach Warszawy, wrzesień 1939. Julien Bryan,, któremu prezydent Stefan Starzyński umożliwił dokumentowanie wojny prowadzonej przez niemieckich bandytów.
Polski chłopiec w ruinach Warszawy, wrzesień 1939. Julien Bryan, któremu prezydent Stefan Starzyński umożliwił dokumentowanie wojny prowadzonej przez niemieckich bandytów.

Julien Bryan, amerykański fotoreporter przebywający we wrześniu 1939 roku w Warszawie, zadedykował Starzyńskiemu swoje wspomnienia pt. „Oblężenie”, w których poświęcił mu wiele miejsca. Do Warszawy dotarł 7 września 1939 z zamiarem dokumentowania życia miasta w okresie wojny. Prezydent Starzyński przydzielił Bryanowi samochód, tłumacza i ochronę, aby ten mógł bez przeszkód filmować miasto. Miał to być dokument pokazujący światu  niemieckie metody prowadzenia wojny totalnej i bombardowanie miasta przez Luftwaffe. Jest uważany za bez wątpienia jedynego zagranicznego dziennikarza będącego w tym czasie w Warszawie. Przez Polskie Radio Bryan apelował do amerykańskiego prezydenta Franklina Roosevelta o pomoc dla warszawskich cywili. Na własne oczy widział ofiary wśród tych, którzy znaleźli się na celu niemieckich bombowców.

Warto obejrzeć film – COLORIZED SIEGE – OBLĘŻENIE | JULIEN BRYAN | 1939 YEAR | WARSAW – POLAND. Koloryzacja: Mariusz Zając. Pokazuje on bohaterstwo mieszkańców i obrońców Warszawy oraz barbarzyństwo niemieckich bandytów. 

Powstały także filmy takie jak „Gdziekolwiek jesteś, panie prezydencie” (1978) oraz dokumenty „Chciałem, aby Warszawa była wielka” (1971) i „Prezydent Starzyński” (1993).

Cykl wykładów „Stefan Starzyński. Z Warszawy do legendy”

plakat Stefan Starzyński - cykl wykładów w Muzeum Powstania Warszawskiego
Stefan Starzyński – cykl wykładów w Muzeum Powstania Warszawskiego
Muzeum Powstania Warszawskiego z okazji 130 rocznicy urodzin przedstawia nowy cykl wykładów „Stefan Starzyński. Z Warszawy do legendy”
 
Będzie to pięć autorskich spotkań-wykładów poświęconych Stefanowi Starzyńskiemu. Na każdym spotkaniu przedstawimy inne i wielorakie aspekty życia, pracy i dokonań polityka, który trafił do urzędu „z politycznego nadania”. Przez pięć lat dokonał gruntownego przeobrażenia miasta „aby Warszawa była Wielka…”
 
Podczas pierwszego spotkania rozpoczniemy naszą sagę losów Starzyńskiego. Młodość pod zaborami, szkoła życia Legionów i droga z Marszałkiem aż do Warszawy. Jak wyglądało miasto AD 1934. Jaka była sytuacja polityczna, społeczna i gospodarcza z chwilą mianowania Starzyńskiego komisarycznym prezydentem Warszawy.
Po prawie 4 latach wracamy do formuły wykładów na żywo w Muzeum.  Zapraszamy 10 października do Sali pod Liberatorem. 
Start: Godzina 18.30 – Wstęp wolny

Kolejne spotkania we wtorki – 24 X, 7 XI, 5 XII, 12 XII

Podsumowując, każda prelekcja będzie nagrywana, a całość poprowadzi mgr inż. arch. Grzegorz Mika
Więcej informacji jak zwykle znajdziemy na stronie organizatora Warszawski Modernizm 1905-1939

Ten film trzeba obejrzeć, dotyczy to nie tylko rodowitych Warszawiaków, ale wszystkich – Chciałem, by Warszawa była wielka – Stefan Starzyński

Zachęcam także do lektury na temat kolejnego Wielkiego Warszawiaka jakim był Stefan Wiechecki – Wiech warszawiak z krwi i kości.

Może Was również zainteresować temat – Zamach na Hitlera w Warszawie 5.10.1939 mógł zmienić losy wojny. Powojenne losy płk. Franciszka Niepokólczyckiego kierującego zamachem.

Słuchaj nas online!

Wspomoż fundację - Przekaż 1.5% podatku

Jesteśmy medium składającym się z osób z niepełnosprawnościami. Jeśli czytasz nasze wiadomości i podoba Ci się nasza praca to zostań naszym czytelnikiem.

Jak widzisz na naszym portalu nie ma żadnych reklam. Jest to możliwe dzięki takim jak TY.

  • Nr. rach. bankowego: 02 1750 0012 0000 0000 3991 4597
  • KRS: 0000406931
  • NIP: 5361910140

Przekaż nam swoje 1,5% a dzięki temu nadal nie będziemy zamieszczać reklam a TY będziesz czytał czysty tekst mając świadomość że przyczyniłeś się do jego napisania.

Brak postów do wyświetlenia